İsrail’in 13-24 Haziran’da İran’a yönelik düzenlediği ve ABD’nin de destek verdiği yoğun saldırılar, Arap ülkelerinde ekonomik dengeleri sarstı.
İsrail, 13 Haziran’da ABD desteğiyle İran’daki askeri, nükleer ve sivil hedeflere kapsamlı bir saldırı başlattı. İran da balistik füzeler ve insansız hava araçlarıyla İsrail’in askeri ve istihbarat tesislerine karşılık verdi. 12 gün süren çatışma sürecinde enerji, yatırım, turizm ve mali piyasalarda dalgalanmalar yaşanırken, stratejik olarak Körfez’deki güvenlik ve tedarik zinciri de tehdit altına girdi.
Çatışmaların ardından 24 Haziran’da ABD Başkanı Donald Trump, Tel Aviv ile Tahran arasında ateşkes ilan edildiğini duyurdu.
Körfez ülkelerinde petrol gelirleri dalgalandı
Uluslararası petrol ve enerji uzmanı Dr. Memduh Selame, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Körfez ülkelerinin petrol fiyatlarındaki artıştan geçici olarak fayda sağladığını, ancak bu kazançların ateşkesin ilan edilmesiyle birlikte azalmaya başladığını belirtti.
Selame, Körfez ülkelerinin bütçelerinin çoğunlukla Brent tipi petrol için varil başına 85 ila 95 dolar arasında değişen referans fiyatlara dayandığını ifade ederek, “Mevcut fiyatlar bu seviyelerin oldukça altında, bu da başta Suudi Arabistan olmak üzere bu ülkeleri harcamalarını karşılamakta zor durumda bırakıyor.” dedi.
Çin’in Körfez ülkelerinin petrol gelirlerini belirlemede kilit rol oynadığını belirten Selame, “Çin, dünyanın en büyük petrol ithalatçısı ve Körfez ham petrolüne olan talebin ana kaynağıdır.” değerlendirmesinde bulundu.
Körfez ülkelerinin tek bir çıkış noktasına (Hürmüz Boğazı) bağımlılıktan kaçınma arayışları hakkında ise Selame, Hürmüz Boğazı’nın, Endonezya, Malezya ve Tayland arasındaki Malakka Boğazı’ndan sonra dünyanın en önemli ikinci petrol geçiş noktası olduğunu söyleyerek, Körfez ülkelerinin boğaza bağımlılığının “on yıllarca süreceğini, hatta sonsuza dek devam edebileceğini” vurguladı.
Suudi Arabistan’ın, doğudaki petrol sahalarından Kızıldeniz kıyısındaki Yenbu Limanı’na günlük 2 ila 4 milyon varil kapasiteyle petrol taşıyan bir boru hattına sahip olduğunu belirten Selame, bu hattın, Hürmüz Boğazı kapansa bile ülkenin petrol üretiminin yaklaşık yarısını ihraç etmesini mümkün kıldığını aktardı.
Birleşik Arap Emirlikleri’nin (BAE) ise Abu Dabi’den Fuceyre Limanı’na uzanan ve günlük 1.8 milyon varil kapasiteye sahip bir boru hattı kullandığını ifade etti.
Selame, “Bu alternatifler, Hürmüz Boğazı üzerinden geçen petrol miktarını günlük 20 milyon varilden 14.5 milyon varile düşürebilir; ancak boğaza olan tam bağımlılığı ortadan kaldırmaz.” değerlendirmesinde bulundu.
“Hürmüz’e Bağımlılık”
“VT Markets” şirketinin baş piyasa stratejisti olan ekonomist Nayil el-Cevabire, İsrail-İran savaşının Körfez ekonomileri üzerinde, özellikle de finans piyasalarında doğrudan etkiler bıraktığını söyledi.
İsrail-İran savaşıyla birlikte Körfez ekonomilerinin, özellikle de finans piyasalarının doğrudan etkilendiğini belirten Cevabire, İran ile İsrail arasında karşılıklı gerçekleşen saldırıların, küresel endişelerle birleşerek Körfez borsalarında belirgin satış dalgalarına yol açtığını belirtti.
Cevabire, Hürmüz Boğazı’ndan petrol akışının kesintiye uğramaması ve boğazın kapatılmamasının, bölgedeki pek çok petrol ülkesinin can damarı olması açısından endişeleri yatıştırmada önemli rol oynadığını ifade etti.
İran, Kuveyt, Irak ve Katar gibi ülkelerin petrol ihracatlarında Hürmüz Boğazı’na neredeyse tamamen bağımlı olduklarına dikkat çeken Cevabire, “Bu da demektir ki, olası bir kesinti durumunda en çok zarar görecek olanlar bu ülkeler olacaktır” dedi. İsrail’in İran’a yönelik saldırıları sırasında Tahran yönetimi, boğazı kapatma tehdidinde bulundu.
Hürmüz Boğazı, kuzeyde İran ile, güneyde BAE ve Umman arasında yer alıyor. Bu stratejik geçit, kuzeyde Basra Körfezi’ni, güneyde Umman Körfezi ve Arap Denizi’ne bağlıyor.
Dünya genelinde deniz yoluyla taşınan petrolün yaklaşık yüzde 40’ı, sıvılaştırılmış doğalgazın yüzde 20’si ve temel tüketim mallarının yüzde 22’si bu boğazdan geçiyor.
Saldırlar, Ürdün’de enerji ve turizmi etkiledi
Ürdünlü ekonomi uzmanı Hüsam Ayiş, İsrail’in İran’a yönelik saldırılarının Ürdün ekonomisini özellikle enerji sektöründe olumsuz etkilediğini belirtti.
Ayiş, İsrail’den gelen doğalgazın kesilmesiyle, Ürdün’ün elektrik üretiminde daha pahalı alternatifler olan ağır yakıt ve mazota yönelmek zorunda kaldığını ifade etti.
Yaşanan gelişmelerin, ülkenin enerji güvenliği stratejisini yeniden gözden geçirmesini ve daha istikrarlı gaz kaynakları bulmasını zorunlu kıldığını söyleyerek, petrol ve gaz için stratejik stokun bir buçuk aydan en az üç-dört aya çıkarılması gerektiğini, gıda güvenliğini sağlamak için temel ürünlerde makul bir yerli üretim kapasitesine ulaşmanın önemini vurguladı.
Ayiş, Ürdün’ün İsrail ile 2016’da imzaladığı ve 2020’de devreye giren 15 yıllık gaz anlaşmasının, son saldırılar nedeniyle İsrail tarafından tek taraflı olarak askıya alındığını hatırlattı.
Turizm sektörünün de ciddi zarar gördüğünü belirten Ayiş, savaş nedeniyle rezervasyon iptallerinin yüzde 95’e ulaştığını, bu durumun yaz sezonunu başlamadan bitirdiğini söyledi. Oysa 2025’in ilk beş ayında turizm gelirlerinde yüzde 15,7 oranında artış, turist sayısında ise yüzde 20,6’lık bir büyüme kaydedilmişti.
Ekonomik toparlanma için ateşkesin kalıcılığı ve hükümetin alacağı teşvik edici önlemlerin belirleyici olacağını belirten Ayiş, saldırıların genel olarak Ürdün ekonomisinin ivmesini yavaşlattığını ifade etti.
Mısırlı ekonomist Abdunnebi Abdulmuttalib ise ülkesine ilişkin yaptığı değerlendirmede, İsrail’in İran’a saldırılarının Mısır’da bazı temel ürünlerin fiyatlarında yüzde 2 ila yüzde 10 oranında artışa yol açtığını ve bu durumun kamu maliyesini zorladığını belirtti.
İsrail gazının kesilmesiyle Mısır’da elektrik üretiminde yeniden “yük azaltımı” senaryosunun gündeme geldiğini ve bunun daha önce yıllık 4 milyar dolarlık kayba yol açtığını belirten Abdulmuttalib, savaş döneminde dolar kuru 51 cüneyhi geçerken, Merkez Bankası döviz transferlerine sınırlama getirdiğini, ateşkes sonrası ise 50 cüneyhin altına gerilediğini aktardı.
Abdulmuttalib, 15 Haziran’da Mısır borsası sert düşüş yaşasa da sonraki günlerde istikrarı sağlandığını ve yabancı yatırımcı çıkışının sınırlı kaldığını kaydetti.
