Birçok uygarlığa ait kültür katmanlarının üst üste oluşturduğu Tozkoparan Höyüğü’nün yüzeyi ve çevresinde yapılan incelemelerde, bugüne yakın dönemden başlanıp, Neolitik döneme uzanan bulgular elde edildi. Çalışmaların ardından höyük, 2017 yılında birinci derece arkeolojik sit alanı ilan edildi. Tunceli Müzesi uzman personeli tarafından gerçekleştirilen incelemeler sonucu yerleşim alanı içinde yer alan höyüğün doğal faktörler ve insan etkisine bağlı olarak yoğun tahribata maruz kaldığı saptanıp, rapor hazırlandı. Raporla Tozkoparan Höyüğü’nün kurtarma kazısı ile acilen bilimsel arkeolojik kazısı yapılıp belgelenmesi gerektiği, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bildirildi. Bakanlığın onayıyla Tunceli’de ilk defa 2021 yılında bilimsel metotlarla arkeolojik kazı başlatıldı. Yapılan 2’nci etap arkeolojik kazı çalışmalarında, bir yerleşim alanında, tarihi 6 bin 300 yıl öncesine dayandığı tespit edilen çocuk iskeletine rastlandı. İskeletin, milattan önce 5 ila 7 bin yılı kapsayan Neolitik dönemin verilerini taşıdığı belirtildi.
Tozkoparan Höyüğü’nde bugün itibarıyla 3’üncü etap kazı çalışması başladı. Davul ve zurnalarla başlayan kazı çalışmasına Vali Şefik Aygöl, Pertek Kaymakamı Yusuf Ziya Yaktı, İl Kültür ve Turizm Müdürü İsmet Ulaşoğlu, Tunceli Müze Müdürü Kenan Öncel, Düzce Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yasemin Yılmaz, arkeolog Özgür Şahin, müze çalışanları, Pertek Belediye Başkanı Recai Vural ve köylüler katıldı. Vali Aygöl, yetkililerden bilgi alıp alanda temsili olarak çekiçle çalışmaya katıldı. Vali Aygöl, Tozkoparan Höyüğü’nün Tunceli açısından önemli bir yer olduğunu ifade ederek, “Burada bulunan bir çocuk iskeleti kalıntısında laboratuvar incelemesi yapıldıktan sonra milattan önce 6 bin 350’ye kadar gidilebilen bir tarihin bilgilerine ulaşıldı. Biz de hem yerel hem de bakanlık desteğini artırarak bu kazıyı sürekli hale getirmek istiyoruz. Burada gerçekten önemli bir tarihin ortaya çıkacağına inanıyoruz çünkü Anadolu’nun tarihinin Güneydoğu ve Ege bölgelerinde nereye kadar gittiğine dair örnekleri var. Tozkoparan Höyüğü’nün de bu bölgenin tarihini çok eskiye dayandığını ortaya koyacak bir fırsat vereceğini düşünüyorum” dedi.
Arkeolojik kazı çalışmasının bölge ve ülke tarihine ışık tutacağını belirtten Tunceli Müze Müdürü Kenan Öncel, “2017 yılında Tozkoparan köy yerleşim yerinin içerisinde kalan bu höyüğümüzü tespit edip 1’inci derece arkeolojik sit alanı olarak tescil ettik. 2021 yılında ise Bakanlığımızın ve Müze Genel Müdürlüğü’nün destekleriyle ve izinleriyle alanda kurtarma kazılarına başladık. İki sezon yaptık 2021 ve 2022 yılları içerisinde. Höyüğümüzde büyük tahribat vardı ve tahribatın en fazla olduğu, en alt kısmında kazı çalışmalarına başladık. Üst höyüğün en üst kısmında ise de bir açma ve bir sondaj yapmıştık. En üst kısmında milattan önce birinci bin tarih veren bir yerleşim yerini tespit etmiştik. Şu an olduğumuz 3’üncü sezonunu yaptığımız kazının tabakalarında milattan önce 4 bin 350’ye tarihlenen, yani günümüzden yaklaşık 6 bin 350 yıl öncesine ait kalıntılar elde ettik. Bir çocuk mezarı tespit etmiştik. Bu mezarda yaptığımız DNA testlerinde bu çocuğun 4 bin 350 yıl önce yaşadığını belgelemiştik ve olduğumuz bölgede çıkan kazılarda anıtsal bir yapıyla karşılaştık. Üst üste birçok tabakayı aynı anda gördük ve şu an olduğumuz tabaka kalkolitik çağa ait anıtsal bir yapının üzerine çalışmalarımız devam ediyor. Çalışmalarımız bölgenin ve ülkenin tarihine ışık tutacaktır” diye konuştu.
